Chứng nghiến răng khi ngủ là một thói quen phổ biến ở nhiều trẻ nhỏ, khiến không ít bậc phụ huynh lo lắng. Tiếng nghiến ken két vào ban đêm không chỉ ảnh hưởng đến giấc ngủ của con mà còn có thể gây hại cho hàm răng và khớp hàm. Để giúp con khắc phục tình trạng này, điều quan trọng là cha mẹ cần hiểu rõ nguyên nhân và tìm ra những giải pháp điều trị hiệu quả.
Mục lục
1. Hiểu về nghiến răng khi ngủ ở trẻ
1. Nghiến răng là gì?
Nghiến răng, hay bruxism, là hiện tượng trẻ em siết chặt hoặc cọ xát răng một cách không tự chủ, thường xảy ra trong lúc ngủ nhưng cũng có thể xảy ra khi trẻ thức. Y học định nghĩa bruxism là một rối loạn vận động lặp đi lặp lại của hệ cơ nhai, có thể gây mòn men răng, đau hàm và các vấn đề về giấc ngủ.
Ở trẻ em, nghiến răng có hai dạng chính:
Nghiến răng khi ngủ (Sleep Bruxism):
- Xảy ra trong giấc ngủ, thường ở giai đoạn ngủ sâu hoặc chuyển giấc.
- Biểu hiện bằng tiếng kêu ken két của răng khi trẻ nghiến.
- Thường xảy ra không nhận biết được bởi trẻ, nhưng phụ huynh có thể nghe thấy.
Nghiến răng khi thức (Awake Bruxism):
- Xảy ra khi trẻ thức, thường liên quan đến stress, tập trung hoặc thói quen xấu.
- Trẻ siết chặt hàm hoặc nghiến răng một cách tự giác hoặc vô thức.
- Ít phổ biến hơn so với nghiến răng khi ngủ nhưng cũng gây mòn răng và đau hàm.
Cần lưu ý rằng bruxism ở trẻ em khác với nghiến răng ở người lớn: ở trẻ, hiện tượng này thường có tính chất tạm thời và có thể biến mất khi lớn lên, nhưng vẫn cần theo dõi để tránh ảnh hưởng lâu dài đến răng và khớp hàm.
2. Tỷ lệ và độ phổ biến
Theo các nghiên cứu nha khoa và thần kinh, khoảng 15-33% trẻ em từng trải qua tình trạng nghiến răng, tùy thuộc vào độ tuổi và phương pháp khảo sát. Hiện tượng này có thể xảy ra ở cả bé trai và bé gái, nhưng có một số nghiên cứu chỉ ra rằng trẻ từ 3 đến 6 tuổi là nhóm dễ mắc nhất.
Nguyên nhân chủ yếu là do giai đoạn mọc răng sữa và chuyển sang răng vĩnh viễn, khi cấu trúc hàm và răng còn đang phát triển, trẻ có thể cọ xát răng nhiều hơn. Ngoài ra, những trẻ trong giai đoạn căng thẳng tâm lý nhẹ (ví dụ chuẩn bị đi học mẫu giáo) cũng có nguy cơ cao hơn.
Mặc dù nghiến răng có thể tự biến mất khi trẻ lớn hơn, nếu không theo dõi, nó vẫn có thể dẫn tới các vấn đề về men răng, khớp thái dương-hàm hoặc giấc ngủ, gây ảnh hưởng lâu dài tới sức khỏe răng miệng.
3. Triệu chứng nhận biết
Phụ huynh có thể phát hiện nghiến răng ở trẻ thông qua các dấu hiệu sau:
Tiếng nghiến răng khi ngủ:
- Là dấu hiệu dễ nhận biết nhất.
- Tiếng răng cọ xát nghe như “ken két” trong đêm.
- Thường xuất hiện vào nửa đêm hoặc giai đoạn chuyển giấc.
Mòn men răng, đau hàm, nhức đầu:
- Khi trẻ nghiến răng lâu dài, men răng có thể bị mòn, đặc biệt ở răng cửa và răng hàm.
- Trẻ có thể kêu đau hàm hoặc mỏi hàm vào buổi sáng.
- Một số trẻ còn bị đau đầu, đau thái dương do căng cơ nhai.
Biểu hiện hành vi hoặc giấc ngủ bất thường:
- Trẻ có thể thức giấc nhiều lần, ngủ không sâu, mệt mỏi vào ban ngày.
- Một số trẻ trở nên cáu gắt, giảm tập trung học tập hoặc kém ăn.
Nhận biết sớm các triệu chứng này là bước quan trọng để phòng ngừa tổn thương răng vĩnh viễn và các vấn đề về hàm.
2. Nguyên nhân dẫn đến nghiến răng ở trẻ
Nghiến răng ở trẻ thường là kết quả của sự phối hợp giữa các yếu tố sinh lý, tâm lý và y khoa. Hiểu rõ nguyên nhân giúp xác định phương pháp phòng ngừa và điều trị phù hợp.
1. Nguyên nhân sinh lý
Sự phát triển cấu trúc răng và hàm:
- Khi trẻ mọc răng sữa và chuyển sang răng vĩnh viễn, các răng chưa khớp hoàn toàn, tạo ra lực không đồng đều giữa hàm trên và hàm dưới.
- Trẻ có thể vô thức nghiến răng để điều chỉnh sự khớp cắn, đây là cơ chế tự nhiên nhưng nếu kéo dài có thể gây mòn men răng.
Rối loạn giấc ngủ hoặc giấc ngủ không sâu:
- Trẻ ngủ không đều, ngủ chập chờn hoặc thiếu giấc ngủ sâu thường có nguy cơ nghiến răng cao.
- Giai đoạn chuyển giấc REM hoặc giấc ngủ sâu (slow-wave sleep) là thời điểm dễ xảy ra nghiến răng.
- Trẻ ngủ kém có thể biểu hiện ngủ gật ban ngày, cáu gắt, giảm tập trung học tập.
2. Nguyên nhân tâm lý
Căng thẳng, lo lắng, áp lực học tập:
- Ngay cả trẻ nhỏ cũng có thể bị căng thẳng do môi trường học tập, thay đổi sinh hoạt hoặc áp lực từ gia đình.
- Căng thẳng khiến trẻ dễ nghiến răng, đặc biệt khi ngủ, cơ nhai co thắt nhiều hơn.
Thói quen và hành vi ngày thường:
- Trẻ có thể nghiến răng khi thức như thói quen mút môi, cắn bút hoặc nhai vật dụng.
- Thói quen này nếu kéo dài sẽ trở thành cơ chế lặp lại khi ngủ, dẫn đến bruxism.
- Tâm lý là yếu tố quan trọng vì ngay cả khi răng và hàm bình thường, stress vẫn có thể là nguyên nhân duy trì nghiến răng.
3. Nguyên nhân y khoa
Rối loạn khớp thái dương-hàm (TMJ disorder):
- Khớp thái dương-hàm chưa hoàn thiện hoặc lệch trục có thể làm trẻ nghiến răng để tìm tư thế thoải mái cho hàm.
- Trẻ bị TMJ thường than phiền đau hàm, khó mở miệng hoặc nghe tiếng lục cục khi cử động hàm.
Dị dạng răng, răng mọc lệch:
- Khi răng mọc lệch, khớp cắn không cân bằng, trẻ có thể nghiến răng để điều chỉnh lực nhai.
- Các răng mọc lệch hoặc chen chúc thường xuất hiện trong giai đoạn từ 6–12 tuổi, thời điểm răng vĩnh viễn bắt đầu mọc.
Các vấn đề sức khỏe khác:
- Dị ứng, viêm mũi, các vấn đề đường hô hấp trên có thể khiến trẻ khó thở khi ngủ, dẫn đến nghiến răng.
- Một số bệnh lý thần kinh hoặc rối loạn giấc ngủ cũng liên quan đến bruxism, mặc dù ít gặp hơn.
3. Cách chẩn đoán nghiến răng ở trẻ
Chẩn đoán bruxism ở trẻ em là bước quan trọng để xác định mức độ nghiêm trọng, phân loại loại bruxism và hướng điều trị phù hợp. Hiện nay, phương pháp chẩn đoán chủ yếu kết hợp quan sát tại nhà và khám chuyên khoa.
1. Nhận biết từ quan sát tại nhà
Phụ huynh đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện nghiến răng sớm:
Nghe tiếng răng nghiến vào ban đêm:
- Tiếng ken két lặp đi lặp lại là dấu hiệu điển hình.
- Ghi chú thời gian, tần suất để báo cho bác sĩ.
Theo dõi dấu hiệu trên răng và hàm:
- Răng bị mòn hoặc rìa răng bị sứt mẻ.
- Trẻ than đau hàm hoặc mỏi hàm vào buổi sáng.
![]()
Quan sát giấc ngủ và hành vi:
- Trẻ thức giấc nhiều lần, ngủ không sâu, cáu gắt, mệt mỏi vào ban ngày.
- Một số trẻ có thói quen nghiến răng khi thức, ví dụ cắn bút hoặc cắn môi.
Ghi nhận chi tiết các triệu chứng này giúp bác sĩ đánh giá mức độ bruxism và xác định nguyên nhân có liên quan đến thói quen, giấc ngủ hay căng thẳng.
2. Khám bác sĩ chuyên khoa
Để chẩn đoán chính xác, trẻ nên được khám nha khoa và trong một số trường hợp, khám chuyên khoa giấc ngủ:
Nha sĩ nhi khoa:
- Kiểm tra men răng, mòn răng, sứt mẻ hoặc răng lệch.
- Đánh giá khớp cắn và cấu trúc hàm để xác định nguy cơ gây bruxism.
- Xem xét việc sử dụng miếng bảo vệ răng (night guard) nếu cần.
Bác sĩ thần kinh hoặc chuyên gia giấc ngủ:
- Nếu nghi ngờ rối loạn giấc ngủ, ngưng thở khi ngủ hoặc vấn đề thần kinh, trẻ có thể được theo dõi giấc ngủ bằng polysomnography.
- Đánh giá mức độ căng thẳng và các yếu tố tâm lý có ảnh hưởng đến bruxism.
Kết hợp quan sát tại nhà và khám chuyên khoa giúp xác định nguyên nhân chính, từ đó xây dựng phác đồ điều trị hiệu quả và an toàn cho trẻ.
4. Giải pháp chữa trị và quản lý nghiến răng ở trẻ
Mục tiêu điều trị bruxism là giảm mài mòn răng, giảm đau hàm, đảm bảo giấc ngủ và cải thiện chất lượng cuộc sống. Giải pháp được chia thành 4 nhóm: điều chỉnh thói quen, can thiệp y tế, liệu pháp tâm lý và biện pháp hỗ trợ tại nhà.
1. Điều chỉnh thói quen và môi trường
Giảm stress trước khi đi ngủ:
- Đọc sách, nghe nhạc nhẹ, tắm ấm giúp trẻ thư giãn.
- Tránh các hoạt động kích thích cao như xem điện thoại hoặc TV trước giờ ngủ.
Tạo giấc ngủ đều đặn và môi trường yên tĩnh:
- Giờ đi ngủ và thức dậy cố định giúp trẻ ngủ sâu hơn.
- Phòng ngủ tối, yên tĩnh và thoáng mát giảm nguy cơ giật mình và nghiến răng.
2. Can thiệp y tế
Miếng bảo vệ răng (Night Guard):
- Miếng nhựa mềm đặt trên răng giúp ngăn cọ xát răng, giảm mòn men và áp lực lên khớp hàm.
- Được nha sĩ thiết kế riêng cho trẻ em để vừa khít và thoải mái khi ngủ.
Chỉnh nha:
- Nếu nghiến răng do răng mọc lệch, chen chúc hoặc khớp cắn không đều, nha sĩ có thể đề xuất chỉnh nha sớm.
- Chỉnh nha giúp cân bằng lực nhai, giảm nguy cơ bruxism kéo dài.
Thuốc hoặc liệu pháp y tế (hiếm khi cần):
- Trong các trường hợp nghiêm trọng, bác sĩ có thể cân nhắc thuốc giãn cơ hoặc thuốc giảm căng thẳng nhưng thường chỉ dùng tạm thời và theo dõi chặt chẽ.
3. Liệu pháp hành vi và tâm lý
Kỹ thuật thư giãn:
- Hướng dẫn trẻ hít thở sâu, massage cơ hàm trước khi ngủ.
- Phương pháp này đặc biệt hiệu quả với trẻ nghiến răng do căng thẳng.
Tư vấn tâm lý nếu trẻ căng thẳng lâu dài:
- Trẻ bị lo lắng hoặc áp lực học tập có thể được hỗ trợ bởi chuyên gia tâm lý nhi khoa.
- Liệu pháp nhận thức-hành vi giúp trẻ nhận biết và kiểm soát thói quen nghiến răng khi thức, từ đó giảm nguy cơ xảy ra khi ngủ.
4. Biện pháp hỗ trợ tại nhà
Massage hàm và chườm ấm:
- Giúp thư giãn cơ nhai, giảm đau hoặc mỏi hàm buổi sáng.
Theo dõi tần suất nghiến răng:
- Phụ huynh ghi nhật ký giấc ngủ để phát hiện tiến triển hoặc mức độ nặng của bruxism.
Dinh dưỡng và thói quen ăn uống hợp lý:
- Tránh thức ăn quá cứng hoặc kẹo cứng trước khi ngủ.
- Bổ sung thực phẩm giàu canxi và vitamin D giúp răng chắc khỏe, giảm nguy cơ mòn men răng.
Chẩn đoán và theo dõi tình trạng nghiến răng ở trẻ cần kết hợp quan sát tại nhà, khám chuyên khoa, điều chỉnh thói quen, liệu pháp y tế và tâm lý. Phụ huynh đóng vai trò trung tâm trong việc phát hiện sớm, hỗ trợ điều trị và tạo môi trường giấc ngủ lành mạnh. Khi thực hiện đầy đủ các giải pháp này, trẻ sẽ giảm nguy cơ tổn thương răng miệng, đảm bảo phát triển hàm và răng vĩnh viễn bình thường, đồng thời duy trì giấc ngủ chất lượng.